Je bewust zijn van je gekleurde bril helpt bij anders denken. Dat leidt naar andere oplossingen
Automatisch denken helpt om de wereld om ons heen te ordenen maar blokkeert soms anders, vrijer denken. Een blog over hoe belangrijk het is dat we ons bewust zijn van de gekleurde bril waarmee we naar de wereld kijken en wat er gebeurt als we die eens afzetten.
Het gebeurde vlak voor mijn ogen. We stonden met zijn tienen voor het grote scrum bord om de gerealiseerde stories met elkaar te bespreken. Deze hadden betrekking op de verandering die de IT-organisatie wilde doormaken. Een verandering van een traditionele bureaucratie naar een meer wendbare organisatie. Met Scrum en SAFe als fundamenten. Als je hiermee een beetje bekend bent dan weet je dat dit een totaal andere manier van werken vergt. ‘Van A naar B, via B’, noemden ze dat hier.
Een lid van de Executive Board, verantwoordelijk voor de verandering, wilde wel eens voor zichzelf zien hoe die nieuwe werkwijze uitpakte. Daartoe was ze afgedaald van de bovenste etage, waar de board zetelde, naar de derde verdieping. Zij stelde een vraag aan de Scrum Master, die besloot dat dit een vraag was die goed kon worden beantwoord door het team. De Scrum Master legde dit daarom ter plekke voor aan de teamleden, die allemaal aanwezig waren. De vraag werd beantwoord, maar ik zag het lid van de Executive Board inwendig een oordeel vellen: deze Scrum Master is niets waard want ze kan niet eens zelf mijn vraag beantwoorden. Ik zag haar later vanuit dit oordeel handelen richting Scrum Master.
Automatisch denken werkt vaak, maar soms ook niet
Het lid van de Executive Board gaf zich over aan iets dat we ‘automatisch denken’ noemen. Dit is een proces, een schema, dat onbewust, onopzettelijk en onwillekeurig wordt doorlopen en dat weinig inspanning kost. Automatisch denken geeft ons een evolutionair voordeel, omdat we op basis van zeer beperkte informatie snel tot – vaak juiste – conclusies komen en op basis hiervan adequaat kunnen handelen. Dat vergroot onze overlevingskansen en daarmee onze kansen om ons voort te planten.
Deze blog heeft als titel ‘Het meisje met het dode haar’. Daar heeft de lezer vaak direct gedachten bij. Hij ziet de dode haarpunten, dus ‘ze zal zich wel niet goed verzorgen. Ze is sowieso niet zo zorgvuldig, maakt gegarandeerd fouten en moet wel introvert zijn. Iemand die zich een beetje weet te presenteren is immers extravert.’ We maken gebruik van zogenaamde schema’s. Misschien heeft de lezer is ook wel één over mij, als blogger. ‘Hij bedoelt natuurlijk ‘Het meisje met het rode haar’, de roman van Theun de Vries, over Hannie Schaft, verzetsheldin uit de Tweede Wereldoorlog. Dus Jasper zal wel nooit lezen, kent zijn klassiekers niet, is een intellectueel lichtgewicht.’ Mensen die mij persoonlijk kennen weten echter dat ik dit soort zinspelingen opzettelijk maak, om de lezer of luisteraar te prikkelen.
Schema’s vormen een gekleurde bril
We maken dus gebruik van schema’s, en dat gaat vaak goed. Maar niet altijd. Schema’s zijn mentale structuren die we gebruiken om onze sociale context te organiseren. Daarmee vormen ze een gekleurde bril waarmee we de wereld zien, erover nadenken en ernaar handelen. Schema’s vullen de gaten in onze kennis over de wereld in.
Specifieke gebeurtenissen beleven we vaak via zogenaamde ‘scripts’. Dit zijn door ons verwachte handelingen die zich aaneenrijgen. We raken ‘in de war’ als een script niet wordt uitgespeeld zoals we verwachten. Veel humor is hierop gebaseerd. Het lid van de Executive Board verwachtte dat haar vraag door de Scrum Master zou worden beantwoord (wie de baas is mag het zeggen), maar dit gebeurde niet. Haar script speelde zich anders uit (in een Agile werkomgeving ‘wordt gewerkt met het motto ‘wie het weet mag het zeggen) , en daar heeft zij een oordeel over.
We kunnen kiezen uit talloze schema’s. Maar welke kiezen we? Dit blijkt af te hangen van de toegankelijkheid van ieder schema. Het schema dat ‘zich voor in het hoofd’ bevindt is toegankelijker dan schema’s die zich verderop in ons hoofd bevinden.
Het lid van de Executive Board zou vlak daarvoor iemand hebben kunnen zien stuntelen bij het inparkeren in de parkeergarage. Dit onhandige gedrag zou een gedachte van ‘incompetentie’ bij haar kunnen veroorzaken. Dat betekent dat het schema ‘incompetentie’ zich op dat moment nestelt in haar hoofd. Ziet zij even later de Scrum Master haar vraag niet beantwoorden, maar doorgeven aan anderen, dan wordt het schema ‘incompetentie’ onmiddellijk geactiveerd, want dat is toegankelijk. Inclusief de ergernis die zij daarbij voelt.
Agile werken vraagt om een bril zonder gekleurde glazen
Een alternatief schema had het volgende kunnen zijn. Het lid van de Executive Board heeft, vlak voordat zij zich aansloot bij de presentatie van de prestaties van de afgelopen sprint, op haar eigen verzoek een agile coach gesproken. Ze wilde graag iets meer weten over de nieuwe werkwijze, die haar IT afdeling aan het leren is. De agile coach heeft haar verteld dat de rol van Scrum Master onder meer bestaat uit het begeleiden van events, waaronder de demo van prestaties van het team. De kunst die de nieuwe Scrum Master zich moet meester maken is niet onmiddellijk zelf het antwoord geven, zoals ze in haar voormalige rol van projectmanager vaak deed, maar de vraag juist terugleggen in het team. En dat is best moeilijk! En de agile coach nodigt haar uit om met hem mee te lopen naar de demo, die toevallig vlak daarna plaats heeft.
Dit compleet andere schema zou nu toegankelijker zijn geweest dan een schema van incompetentie. En dan had zij met heel andere ogen naar de Scrum Master gekeken. ‘Wauw! Wat knap. Ze stapt niet in de valkuil van het ‘antwoordapparaat’! Petje af.’ Een totaal andere beleving en een totaal ander oordeel als gevolg.
Pas op voor manipulatie!
De algemene regel is dus: wees je bewust van je schema’s. Iedereen heeft deze, en daar is niets mis mee. Vaak gaat het goed en komen ze goed van pas. Realiseer je dat jij ze hebt, maar ook dat iedereen ze heeft! Wees alert op te snelle gevolgtrekkingen.
Maar ik wil je aandacht vragen voor een ander gevaar: manipulatie. Iemand die zich hierin bekwaamt kan een door hem gewenst schema toegankelijk maken. Dat heet ‘primen’. Dat gaat zo. Vertel vlak voor een bespreking het volgende verhaal. “Gisteravond zag ik een prachtige film over een sterke vrouw. Het speelde in de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk. In tegensteling tot heersende normen, vocht zij dapper in de oorlog. Totaal onverzorgd, maar zo krachtig en inspirerend!’
Hoe kijk je nu aan tegen het meisje met het dode haar?
Speel onze game ‘How Agile are you?’
Bij Axis into Management hebben we een game ontwikkeld die teams en organisaties bewust maakt van de heersende patronen en denk schema’s. Hoe Agile ben jij eigenlijk? Een praktisch, super leerzaam en toegankelijk spel dat het begin vormt van een interessante discussie. Voor teams en organisaties die al op weg zijn in het implementeren van Agile of er over nadenken. Lees hier eens verder over deze boeiende game of mail of bel eens met onze Agile Master Jan-Sake Kruis.