Klopt het dat …?
De vlag met boekentas hing aan de gevel te wapperen en op Instagram circuleerde een blije foto met twee duimen omhoog. En toch knaagde er iets, want ze wist nog niet zo goed welke opleiding ze hierna wilde gaan volgen. Eerst maar een tussenjaar om de wereld te verkennen, want als ik het verkeerde kies dan zit ik daar voor de rest van mijn leven aan vast. Het tussenjaar kwam er niet, want reizen in Corona tijd was geen optie. Zo koos ze voor de studie die ze uiteindelijk niet wilde. Deze keuze zorgde ervoor dat ze dat jaar leerde wat ze niet wilde. Dat gaf weer het juiste zetje naar wat ze wel wilde. Ze switchte naar psychologie. Nu vertelt ze vol enthousiasme wat ze geleerd heeft over het menselijk gedrag en hoe dat werkt in ons brein.
Een destructief scenario
Het komt gelukkig allemaal weer goed met haar, maar de ‘als ik dit kies dan zit ik er voor de rest van leven aan vast’ opmerking had er ook voor kunnen zorgen dat ze volledig zou blokkeren. Dat ze op dat moment geen andere keuze meer had kunnen maken. Dat ze maar was blijven twijfelen. Het had in haar hoofd nog erger kunnen worden als ze na dat eerste jaar tegen zichzelf had gezegd: ik vind deze studie niet leuk, maar als ik nu stop dan heb ik gefaald. Ik moet doorzetten en dit afmaken. Wat zullen mijn ouders en vrienden anders wel niet over mij zeggen? Mijn ouders zullen denken dat ik niet serieus genoeg ben. En als ik dan overstap dan gebeurt na een jaar natuurlijk weer hetzelfde. Ik blijf eeuwig student en ik moet de rest van mijn leven naar de voedselbank. Ze ziet haar foto al in de krant staan bij het artikeltje ‘falende studente heeft hoogste studieschuld ooit’. Een gedachte die er gemakkelijk voor had kunnen zorgen dat ze niet de stap had gezet om toch te kiezen voor een andere studie. Omdat het haar een rotgevoel gaf dat ze moest gaan vertellen dat ze wilde stoppen, bewees dat voor haar juist dat ze eigenlijk moest doorgaan met haar huidige studie. Het gevoel was zo echt, dat stoppen wel de verkeerde keuze moest zijn. Haar huisgenootje had nog wel een keer laten vallen dat het best dapper zou zijn om toch te kiezen voor een andere studie, maar dat zei ze natuurlijk alleen om haar te pleasen. Lief bedoeld, maar ze denkt er vast ook het hare van. Ik moet niet stoppen. Ik moet deze studie gewoon afmaken. De faalgedachte had zich zomaar in haar hoofd kunnen nestelen als een patroon. Zie je wel, ik maak altijd de verkeerde keuzes en ik maak nooit iets af.
Help! Ik moet geen psychologie gaan studeren. Ik heb er eentje nodig.
Ze liet al deze gedachtes gelukkig niet toe in haar hoofd, ondanks de extra studieschuld, een extra jaar en het feit dat ze weer helemaal opnieuw moest beginnen.
Hoe ze dit rampscenario heeft weten te voorkomen komt eigenlijk maar door één vraag die ze keer op keer heeft gesteld: klopt het dat …?
Met deze simpele vraag kon ze steeds al haar eigen gedachten toetsen, maar ook die van anderen. Ze kwam er achter dat ze heel veel soorten denkfouten maakte. Denkfouten die wij allemaal iedere dag maken. Er is niets menselijkers dan dat, want het is evolutionaire bepaald dat we dit doen. Heel vaak helpen ze ons om keuzes te kunnen maken en om beslissingen te kunnen nemen. Als we ons er niet van bewust zijn en ze een eigen leven gaan leiden, dan kunnen ze ons ook verschrikkelijk in de weg gaan zitten.
- Klopt het dat als ik deze studie kies dat ik er dan mijn hele leven aan vast zit? Pap, hoe ging dat bij jou?
- Mam, klopt het dat je vindt dat ik moet doorzetten?
- Klopt het dat als ik denk dat mijn keuze onjuist is dat ik me daardoor rot voel? Kan het ook door iets anders komen?
Na een jaartje psychologie kon ze alle categorieën haarfijn toelichten.
Zwart-wit denken
Wij zijn geneigd om al onze gedragingen in uitersten in te delen. Het is alles of niets. Het is goed of slecht. Hiermee maken we complexe dingen eenvoudiger en kunnen we er veel beter mee omgaan. Het zwart-wit denken is ook de basis voor perfectionisme, en voedt ook de angst om fouten te maken. Je kunt jezelf bij het maken van een fout daardoor gaan zien als een complete mislukking. Dit is natuurlijk niet echt bevorderlijk voor je eigenwaarde. Je hoort vaak als..dan-zinnen met tegenstellingen. Als ik deze studie kies dan zit ik daar voor de rest van mijn leven aan vast.
Etiket plakken
Een andere manier om dingen eenvoudiger te maken is door ze in een hokje te stoppen met een etiket erop geplakt. Ik ben geen doorzetter, niet serieus, te jong of juist te oud. Maar wees nou eerlijk. Een mens is toch veel te complex om met een etiket te beschrijven? Je hebt ontelbare eigenschappen. In het een ben je beter en iets anders gaat je minder goed af. Als je een etiket gebruikt, jezelf in een hokje plaatst en de rest vergeet dan beperk je jezelf enorm. Je doet jezelf dan heel erg tekort, omdat je nog zoveel andere eigenschappen hebt.
Overdrijven
Je bent aan het overdrijven als je een gebeurtenis opwaardeert tot een altijd terugkerend iets. Etiketten plakken wordt ook nog eens makkelijker als we een gebeurtenis als een patroon zien. Ik maak nooit iets af. Ik maak altijd de verkeerde keuzes. Iedereen denkt dat ik niet serieus ben of ik blijf eeuwig student. Het zijn allemaal voorbeelden van zinnen, die je dan vaak hoort. Vaak met woorden als iedereen, altijd of nooit. Maar een enkele verkeerde keuze wil heus niet zeggen dat je altijd verkeerde keuzes maakt. Een keer stoppen met je studie en een andere studie gaan doen, maakt je nog geen studie-hopper.
Mentaal filteren
Wat we ook nog wel eens willen doen is neutrale of positieve ervaringen omzetten in negatieve ervaringen. Je filtert de ervaring door de nadruk op een bepaald negatief aspect te leggen. Bijvoorbeeld de bemoedigende woorden van de huisgenote niet serieus nemen en denken dat ze het niet echt meent. Daarmee diskwalificeer je ook nog eens haar goede raad. Dat is nu ook weer niet heel erg aardig richting degene die een goede raad of een compliment geeft.
Gedachtenlezen
Je gaat er vanuit dat iedereen denkt zoals jij denkt. Dat iedereen voelt wat jij voelt. Mijn ouders zullen wel denken dat ik niet serieus ben. En als je dan een weekendje bij je ouders bent en het onderwerp komt voorzichtig ter sprake, dan kun je zomaar gelijk in de verdediging schieten als ze maar de kleinste opmerking in die richting maken. Dus jullie vinden dat ik niet serieus genoeg ben? Uhh, dat zei ik niet, maar ben je dat dan niet? Bam! Jouw reactie kan zomaar een self fulfilling prophecy worden. Blijkbaar is ze toch niet zo serieus.
Toekomst voorspellen
Je neemt jouw toekomst voorspelling aan als een feit. Als ik switch dan eindig ik bij de voedselbank. Ik blijf op z’n minst met een onbetaalbare studieschuld zitten. Ja, zo zal het zijn. Het zou natuurlijk kunnen, maar er kunnen nog honderdduizend andere dingen gebeuren. Misschien trouwt ze wel een rijke man of misschien verdwijnt haar studieschuld wel als sneeuw voor de zon door hyperinflatie of ..
Emotioneel redeneren
Je neemt je gevoelens voor bewijs van wat je denkt. Je voelt je schuldig en dus denk je dat je iets fout doet als je stopt met je studie. Maar haar gevoelens geven alleen maar weer wat ze op dat moment denkt, niet wat de waarheid is. In haar geval blijkt dit uiteindelijk ook niet te kloppen en dat is heel vaak het geval. Ze voelde zich schuldig, maar stoppen bleek voor haar uiteindelijk toch de juiste keuze te zijn.
Zou-moeten denken
Als je jezelf inbeeldt dat je iets moet, dan zorgt dit juist bij jezelf voor weerstand. Als je tegen jezelf zegt dat je iets moet dan kom je bijna automatisch in opstand en doe je het juist niet. Daar voel je je dan weer schuldig over. Ik mag niet stoppen, ik moet doorgaan met deze studie. Maar als de motivatie er niet meer is, dan kan deze zelf opgelegde druk juist averechts werken.
Zelfverwijt
Je trekt de conclusie dat een gebeurtenis alleen jouw schuld is, maar de omstandigheden zijn ook voor een groot deel bepalend. Door Corona kon ze geen tussenjaar nemen en dat is toch echt niet haar schuld. En als haar ouders er anders over denken, boos worden of verwijten uiten, dan is dat niet haar verantwoordelijkheid. Ze kan ze wel beïnvloeden, maar hun gedrag nooit volledig controleren en bepalen.
Menselijk managen
Als manager heb je te maken met een heel team aan mensen, die iedere dag een hele trits van bovenstaande denkfouten maken. En uiteraard doe je het zelf ook regelmatig, je bent tenslotte ook maar een mens. Omdat dit gedrag in ons menselijk DNA zit, is het kansloos om te verwachten dat jullie er mee gaan stoppen. Heel goed blijven waarnemen wat er feitelijk gebeurt kan helpen, maar dat is niet voldoende. Je kunt niet alleen ontelbare waarnemingsfouten maken, maar je kunt ook niet in de hoofden van anderen kijken. Het enige wat je kunt doen is steeds vragen blijven stellen. Toets je aannames, toets je waarnemingen, toets jouw eigen gedachtes en toets die van anderen. Klopt het dat … ? Dat is de enige manier om gemeenschappelijk begrip te creëren, want gemeenschappelijk begrip is de basis om met elkaar de juiste keuzes te kunnen maken. En jij bent er als manager voor verantwoordelijk dat jullie in een omgeving werken waar dat mogelijk wordt gemaakt.